نکروز یا سیاه شدن پا مشکلی است که در پای افراد دیابتی بروز پیدا می کند. بیماران دیابتی بیش از سایرین دچار زخم های مکرر در پاهای خود می شوند. این زخم ها معمولاً دیر بهبود می یابند و تکرار این زخم ها به مرور زمان باعث بی حسی پاها خواهد شد. متأسفانه باید بدانید که شایعات مربوط به سیاه شدن پاها، عفونت و قطع عضو صحت دارد! سیاه شدن پای دیابتی چیست؟ چگونه می توان از بروز این مشکل جلوگیری کرد؟ چه درمان هایی برای سیاه شدن پاها وجود دارد؟ برای یافتن جواب این سؤالات در ادامه این مطلب از دکتر مهناز شکروی با ما همراه باشید.
زخم پای دیابتی چیست؟
زخم شدن پا ممکن است برای هر یک از ما اتفاق بیفتد و به آسیب پوست روی ساق پا یا پاها اشاره دارد.
هنگامی که سطح قند خون بالا باشد یا دائما در نوسان باشد، پوستی که به طور معمول ترمیم می‌شود ممکن است به دلیل آسیب عصبی نتواند به درستی خود را ترمیم کند بطوری که حتی یک آسیب خفیف می‌تواند باعث ایجاد یک زخم وسیع روی پا شود.
دیابت بیماری است که قابل درمان است و دلایل ابتلا به دیابت در افراد متفاوت است. تمامی افراد به زخم پای دیابت مبتلا نمی شوند و تمامی افرادی که زخم پای دیابتی دارند، پای آن ها قطع نمی شود. در صورت ابتلا به این بیماری می بایست تحت کنترل باشید تا از پیشرفت بیماری و ابتلا به زخم پای دیابتی بپرهیزید.
علائم و نشانه های زخم پای دیابتی
مهم ترین علائمی که نشانگر بروز زخم پای دیابتی است موارد زیر هستند:
▪ بیماران دیابتی بعد از مدتی به دلیل اختلال خونرسانی که در اعصاب و عروق کف پا ایجاد می شود دچار علائمی همچون؛ گزگز و مورمور شدن، سوزن سوزن شدن، سردی کف پا می شوند، که تمامی این ها ناشی از آسیب عروقی کف پا می باشد.
▪ درد مزمن: در مواردی مبتلایان به زخم پای دیابتی درد های طولانی مدت و شدیدی را تجربه می کنند.
▪ تخلیه عفونت در نواحی مخلتف پاها از جمله خارج شدن عفونت، بوی بد در پاها و مشاهده مایعات در اطراف پاها و انگشتان
▪ بی حس شدن پاها؛ به دلیل آسیب هایی که به اعصاب پاها و انگشتان پا وارد شده است پاها بی حس می شوند.
▪ تب و لرز: تب کردن همواره از علائمی بوده است که نشانگر شدت گرفتن میزان عفونت در بدن می باشد. بیماران دیابتی در مواردی که عفونت بدن آن ها زیاد شود تب و لرز را تجربه خواهند کرد.
دلایل ابتلا به زخم پای دیابتی
زخم دیابتی در افراد مبتلا به دیابت اغلب به دلایل زیر ایجاد می‌شود:
- گردش خون ضعیف
- قند خون بالا (هیپرگلیسمی)
- نوروپاتی دیابتی
- آسیب‌دیدگی و جراحت پا
- ضعیف شدن اعصاب حسی پا
- مدت ابتلا به دیابت
- شدت دیابت
گردش خون ضعیف نوعی اختلال عروقی است که در آن خون به طور موثر در پا جریان ندارد. گردش خون ضعیف همچنین بهبود زخم را دشوارتر می‌کند. از سویی دیگر، سطوح بالای گلوکز خون روند بهبود زخم پای دیابتی را با مشکل مواجه می‌کند. بنابراین برای پیشگیری از ابتلا و یا بهبودی سریعتر زخم پای دیابتی مدیریت قند خون بسیار مهم است.
آسیب عصبی ناشی از دیابت یک عارضه طولانی‌مدت است و می‌تواند منجر به از دست رفتن حس لامسه در پا شود. سوزن سوزن شدن پوست پا در افراد دیابتی از نشانه‌های اولیه آسیب‌دیدگی اعصاب محیطی محسوب می‌شود. آسیب اعصاب پا در افراد دیابتی حساسیت به درد را کاهش داده و منجر به ایجاد زخم‌های بدون درد می‌شود و این موضوع گاهی باعث تشخیص دیرهنگام زخم‌ها به‌خصوص در کف پا می‌شود.
عامل‌های دیگری که خطر ایجاد شدن زخم پای دیابتی را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:
◊ اندازه نبودن کفش یا پایین بودن کیفیت کفش
◊ رعایت نکردن بهداشت: بیمار مرتب یا به طور کامل پاهایش را نمی‌شوید یا آنها را پس از شستشو خشک نمی‌کند.
◊ به خوبی کوتاه نکردن ناخن‌های پا
◊ مصرف مشروبات الکلی
◊ بیماری چشمی ناشی از دیابت
◊ بیماری قلبی
◊ بیماری کلیوی
◊ چاقی
◊ استعمال دخانیات: کشیدن سیگار یا مصرف دخانیات دیگر گردش خون را مختل می‌کند.
همچنین زخم پای دیابتی بالاترین میزان شیوع را در میان مردان مسن دارد.
انواع زخم پای دیابتی
زخم پای دیابتی دارای چندین نوع است که عبارت‌اند از:
● زخم‌های نوروپاتیک : در بروز این زخم‌ها نوروپاتی محیطی ناشی از بیماری شریان‌های محیطی وجود داشته اما هیچ‌گونه ایسکمی مشاهده نمی‌شود.
● زخم ایسکمیک : زخم‌های ایسکمیک هنگامی بروز می‌دهند که فرد به بیماری شریان‌های محیطی مبتلا بوده اما به نوروپاتی محیطی دچار نمی‌باشد.
● زخم نوروایسکمیک : این موارد هنگامی بروز می‌دهند که فرد به هر دو بیماری شریان‌های محیطی و نوروپاتی محیطی ناشی از دیابت ابتلا دارد.
تشخیص درست و شناسایی عامل زخم دیابتی به دلیل تأثیرگذاری بر برنامه درمانی از اهمیت بسیاری برخوردار است.
پیشگیری و تشخیص به‌موقع زخم پا
روش‌های متعددی وجود دارد که می‌توانید از پاهای خود در برابر زخم و قطع عضو محافظت کنید.
پاها را روزانه بشویید و خشک کنید – پاها را در آب نگه ندارید زیرا این کار باعث خشک شدن آنها می‌شود، بلکه با استفاده از صابون ملایم آنها را به آرامی در آب گرم بشویید. برای جلوگیری از ترک خوردن کف پا، به آن لوسیون بزنید و برای جلوگیری از عفونت، از پودر تالک در بین انگشتان پا استفاده کنید.
پاهای خود را همیشه پوشیده نگه دارید – از آنجا که افراد دیابتی اگر روی چیز تیزی قدم بگذارند احتمالاً نمی‌توانند آن را احساس کنند، پوشیدن کفش و جوراب بسیار مهم است. از خالی بودن کفش خود اطمینان حاصل کنید – داخل آنها را نگاه کنید تا اطمینان حاصل کنید که هیچ‌چیز خارجی در آنها وجود ندارد که پایتان را زخم کند. با خودداری از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند و کفش‌های نوک تیز و با پوشیدن جوراب یا نایلون همراه کفش، از ایجاد تاول و زخم‌های باز در پای خود جلوگیری کنید.
ناخن‌های پاهای خود را به‌طور مرتب کوتاه کنید – اگر می‌توانید پاهای خود را ببینید و دستتان به راحتی به آنها می‌رسد، ناخن‌های پایتان را کوتاه کنید. البته اگر نمی‌توانید به پاهای خود برسید و ناخن‌های پا ضخیم یا زرد شده‌اند و یا احساسی در پاهای خود را ندارید، از شخص دیگر یا حتی پزشک بخواهید ناخن‌های پایتان را برای شما کوتاه کند.
جریان خونرسانی را به سمت پاهای خود نگه دارید – کفش یا جوراب خیلی تنگ نپوشید که گردش خون در ساق پاها و کف پاها را قطع کنند. هنگام نشستن، کف پاها را بالاتر از سطح زمین نگه دارید و برای مدت طولانی پاها را روی هم نیندازید.
هر روز پاهای خود را چک کنید – هر روز پای خود را از نظر بریدگی یا زخم، آلوده بودن ناخن‌های پا یا ورم بررسی کنید. اگر نمی‌توانید پاهای خود را ببینید، از آینه استفاده کنید یا از یکی از اعضای خانواده / مراقب بخواهید که به شما کمک کند.
چرا درمان زخم پای دیابتی اهمیت دارد؟
باید پس از مشاهده زخم، فوراً به دنبال مراقبت‌های پزشکی مناسب باشیم. زخم پا در بیماران دیابتی به چند دلیل باید بلافاصله درمان شود:
-کاهش خطر عفونت و قطع عضو
-بهبود عملکرد و کیفیت زندگی فرد
-کاهش هزینه‌های مراقبت‌های درمانی (بستری، جراحی و …)
زخم پای دیابتی چگونه درمان می‌شود؟
هدف اولیه در درمان زخم پا، بهبودی زخم در اسرع وقت است. هرچه زخم سریعتر بهبود یابد، احتمال عفونت کاهش می‌یابد.
چندین عامل کلیدی در درمان مناسب زخم پای دیابتی وجود دارد:
- پیشگیری از عفونت
- برداشتن فشار از روی ناحیهای که دچار زخم شده است
- برداشتن پوست و بافت مرده
- استفاده از دارو و پانسمان مناسب بر روی زخم
- کنترل قند خون و مدیریت سایر بیماری‌های زمینه‌ای
لازم است بدانیم که همه زخم‌ها عفونی نیستند، با این حال، اگر پزشک تشخیص دهد که زخم دچار عفونت شده، برنامه درمانی شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، مراقبت از زخم و احتمالاً بستری شدن در بیمارستان در نظر گرفته می‌شود.
پیشگیری از عفونت
چندین عامل مهم برای جلوگیری از عفونی شدن زخم را باید مدنظر قرار دهیم:
-کنترل دقیق سطح قند (گلوکز) خون
-تمیز نگه داشتن زخم
-تمیز کردن روزانه زخم و تعویض منظم پانسمان زخم
-پابرهنه راه نرفتن
-برداشتن فشار از روی ناحیهای که دچار زخم شده است
برای بهبودی هرچه سریعتر زخم، به‌ویژه آنهایی که در کف پا قرار دارند، باید فشار از روی ناحیهای که دچار زخم شده است، برداشته شود. ممکن است پزشک از ما بخواهد که از کفش مخصوص، بریس (وسیله‌ی کمکی که باعث برداشته شدن فشار مستقیم از ناحیه مورد نظر می‌شود)، ویلچر یا عصا استفاده کنیم. این اقدامات فشار و تحریک ناحیهای که دچار زخم شده است را کاهش می‌دهند و به تسریع روند بهبودی زخم کمک می‌کنند.
علم مراقبت از زخم در سال‌های گذشته پیشرفت چشمگیری داشته است. باورهای قدیمی ممکن است در روند درمان اخلال ایجاد کنند. امروزه می‌دانیم که زخم‌هایی سریعتر بهبود می‌یابند و خطر عفونت کمتری دارند، که به خوبی از آنها مراقبت شده باشد. بنابراین استفاده از بتادین، پراکسید یا هر روش دیگر بدون مشورت با پزشک توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است منجر به عوارض بیشتر شود.
استفاده از دارو و پانسمان مناسب بر روی زخم
مدیریت مناسب زخم شامل استفاده از پانسمان و داروهای مناسب است. این داروها از شستشو با سرم تا داروهای پیشرفته مانند فاکتورهای رشد، پانسمان‌های زخم و جایگزین‌های پوستی را شامل می‌شود.
برای بهبود زخم باید گردش خون کافی در ناحیه زخم وجود داشته باشد. ممکن است پزشک برای ارزیابی جریان خون پا، فرد را معاینه و یا با جراح عروق مشورت کند.
کنترل و مدیریت قند خون
کنترل دقیق قند خون در درمان زخم پای دیابتی از اهمیت بالایی برخوردار است. همکاری نزدیک با پزشک برای انجام این کار، ضمن تسریع روند بهبودی، خطر بروز عوارض را کاهش می‌دهد.
جراحی
اکثر زخم‌های غیرعفونی پا بدون جراحی بهبود می‌یابند. با این حال، در بعضی موارد مداخله جراحی ممکن است ضروری باشد.
